Από τις αρχές του 20ου αιώνα υπάρχουν αναφορές στη βιβλιογραφία για την σύσταση και τη δράση των φύλλων της ελιάς. Ειδικότερα αναφέρονται αντιοξειδωτική, αντιμικροβιακή, αντιυπερτασική, αγγειοδιασταλτική και υπογλυκαιμική δράση για το εκχύλισμα των φύλλων ή για μεμονωμένα συστατικά του.
Τα φύλλα της ελιάς έχουν έναν μεγάλο αριθμό συστατικών, που περιλαμβάνει την ελαιοευρωπαΐνη και διάφορα είδη φλαβονοειδών. Ήδη, υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα σχετικά με την ελαιοευρωπαΐνη, μια αντιοξειδωτική ουσία που βρίσκεται στα φύλλα και τον καρπό του ελαιόδεντρου. Σε αυτήν την ουσία οφείλεται η πικρή γεύση τους, σχολιάζει ο κ. Ρούμπος και τονίζει ότι σήμερα πραγματοποιούνται έρευνες για την περιεκτικότητα δέκα διαφορετικών ποικιλιών ελιάς σε ελαιοευρωπαΐνη. Οι ιδιότητες των φύλλων της ελιάς έχουν αποδοθεί κατά κύριο λόγο στα ιριδοειδή του φύλλου της ελιάς και ειδικότερα στα σεκοϊριδοειδή ελαιοευρωπαΐνη και υδροξυτυροσόλη. Η ελαιοευρωπαΐνη υπάρχει και στον καρπό της ελιάς, είναι το πικρό συστατικό που εξουδετερώνεται με την κατεργασία του ελαιοκάρπου. Οι δύο αυτές ουσίες είναι γνωστές και για τις αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες, ενώ θεωρείται ότι δίνουν στο δέντρο της ελιάς αντοχή κατά των βλαβών από έντομα και βακτήρια. Πάντως το συνολικό εκχύλισμα των φύλλων της ελιάς εμφανίζει μεγαλύτερη αντιοξειδωτική ικανότητα από τα δύο αυτά συστατικά.
Σε μια μελέτη σε ζώα, η ελαιοευρωπαΐνη, όταν δόθηκε σε ενέσιμη ή ενδοφλέβια μορφή, φάνηκε ότι μειώνει την πίεση του αίματος και διαστέλλει τις στεφανιαίες αρτηρίες που περιβάλλουν την καρδιά. Αυτή η μελέτη αιτιολογεί την παραδοσιακή χρήση των φύλλων της ελιάς στην αντιμετώπιση της ήπιας ή μέτριας υπέρτασης. Κλινικά δεδομένα για τη χρήση των φύλλων της ελιάς στην θεραπεία της υπέρτασης, υπάρχουν ήδη από τη δεκαετία του 1950.
Σε εργαστηριακές μελέτες έχει φανεί ότι η ελαιοευρωπαΐνη εμποδίζει την οξείδωση της LDL (της λιποπρωτεΐνης που συχνά ονομάζεται «κακή» χοληστερίνη). Η οξείδωση της χοληστερίνης θεωρείται από κάποιους ότι αποτελεί κίνδυνο για καρδιαγγειακά, και όχι η χοληστερίνη αφ’ εαυτής. Άλλες δράσεις των πολυφαινολών του φύλλου της ελιάς περιλαμβάνουν την αναστολή της συγκόλλησης των αιμοπεταλίων, ελαττωμένη παραγωγή εικοσανοϊκού οξέος από ενεργοποιημένα λευκοκύτταρα και αυξημένη παραγωγή μονοξειδίου του αζώτου (ΝΟ) από μακροφάγα ποντικού μετά από επίδραση ενδοτοξίνης. Έτσι φαίνεται ότι τα φύλλα της ελιάς είναι χρήσιμα στην αποτροπή της αθηροσκλήρωσης.
Η ελαιοευρωπαΐνη έχει επίσης αντιβακτηριδιακές ιδιότητες. Ειδικότερα το εκχύλισμα έχει βρεθεί ότι είναι αποτελεσματικό in vitro κατά πολλών παθογόνων που συμπεριλαμβάνουν τους ιούς της γρίπης, του έρπητα, μύκητες και βακτήρια. Ως φυτικό αντιμικροβιακό πωλούνται σε ξένες χώρες τα φύλλα ελιάς υπό μορφή διατροφικών συμπληρωμάτων. Παράλληλα με την αντιμικροβιακή τους δράση, τα φύλλα της ελιάς ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα.
Τα εκχυλίσματα από τα φύλλα της ελιάς έχουν χρησιμοποιηθεί σε πειράματα σε ζώα για να μειώσουν τα αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα σε ζώα με διαβήτη.
Τα φύλλα ελιάς έχουν αντικαρκινική δράση. Ο Dr. John Douros, διευθυντής του Κλάδου Φυσικών Προϊόντων και επικεφαλής του Αναπτυξιακού Θεραπευτικού Προγράμματος-Διεύθυνση Αντικαρκινικής Θεραπείας του πανεπιστημίου του Maryland και μια ομάδα επιστημόνων έκαναν έρευνες με απόσταγμα φύλλων ελιάς και ανακάλυψαν τη θετική του επίδραση στον τύπο P 388 της λευχαιμίας. Στις έρευνες αυτές συμμετείχε και o Dr. Norman Farsworth του τμήματος Φαρμακογνωσίας και Φαρμακολογίας του Κολλεγίου Φαρμακολογίας του πανεπιστημίου Ιλινόις. Στην Ελλάδα είχε ανακινηθεί πριν λίγα χρόνια ένα θέμα σχετικά με τον υπερβολικό ισχυρισμό ότι τα φύλλα της ελιάς αποτελούν το φάρμακο του καρκίνου, ενώ η αντίθετη πλευρά υποτιμούσε τα φύλλα ελιάς, με τον χαρακτηρισμό «φραπελιά». Τα φύλλα της ελιάς έχουν όντως κάποια αντικαρκινική δράση, χωρίς να σημαίνει βέβαια ότι είναι και το φάρμακο του καρκίνου. Ο φρέσκος χυμός των φύλλων ελιάς με τις βιταμίνες, τη χλωροφύλλη και τα ένζυμα που περιέχει σίγουρα καλό κάνει όχι μόνο σε καρκινοπαθείς, αλλά και σε υγιείς ανθρώπους. Τα φύλλα όμως δεν θα πρέπει να μαζεύονται από πόλεις ή άλλες περιοχές με πολύ καυσαέριο.
Τα φύλλα της ελιάς έχουν αναγνωριστεί ως φάρμακο από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων. Ήπιο διουρητικό για χρήσεις σε περιπτώσεις κατακράτησης υγρών και προεμμηνορυσιακού συνδρόμου, με σκοπό τη ρύθμιση της λειτουργίας των νεφρών, είναι η ένδειξη που κατάφεραν να κατοχυρώσουν Έλληνες επιστήμονες στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, στις 22 Νοεμβρίου 2011.
Συνταγή για αφέψημα:
Για να φτιάξετε τσάι από φύλλα ελιάς, βάλτε ένα κουταλάκι αποξηραμένα φύλλα σε ένα φλιτζάνι ζεστό νερό για 15 λεπτά. Τα φύλλα ελιάς διατίθενται στα φαρμακεία σε κάψουλες ή εκχυλίσματα που περιέχουν 6%-11% ελαιοευρωπαΐνη. Μπορείτε να κάνετε και χυμό από φρέσκα φύλλα ελιάς. Ας δούμε τον τρόπο παρασκευής χυμού από φρέσκα φύλλα ελιάς: Από άγρια ή ήμερη ελιά μαζεύουμε φύλλα φρέσκα από τις άκρες των κλωναριών (20 περίπου εκατοστά) μαζί με τις κορφές. Προτιμούμε ελιές από πλαγιές και φυσικά να μην είναι ραντισμένες με φάρματα κατά του δάκου. Τα φύλλα, αφού μείνουν 10 περίπου λεπτά μέσα στο νερό, τα πλένουμε πολλές φορές. Γεμίζουμε ένα νεροπότηρο πατώντας γερά τα φύλλα ελιάς και δύο όμοια ποτήρια με πόσιμο νερό. Σε ένα δυνατό μίξερ με λεπίδια βάζουμε τα μισά φύλλα από το ποτήρι και λίγο νερό (περίπου δυο δάχτυλα από το ποτήρι) και θέτουμε σε κίνηση το μίξερ μέχρι το μίγμα να γίνει ένας ψιλοκομμένος πολτός. Σταματάμε το μίξερ και προσθέτουμε από το ίδιο ποτήρι άλλα 2 έως 3 δάχτυλα νερό και ξαναθέτουμε σε κίνηση το μίξερ για 3-4 λεπτά. Και πάλι προσθέτουμε το μισό νερό από το ποτήρι που μας έχει μείνει και ξαναβάζουμε σε λειτουργία το μίξερ 2-3 λεπτά, οπότε, αφού και πάλι το σταματήσουμε προσθέτουμε το υπόλοιπο νερό από το ποτήρι και θέτουμε σε κίνηση το μίξερ για 3-4 λεπτά ακόμα. Το μίγμα είναι τώρα έτοιμο. Στο μεταξύ έχουμε ετοιμάσει ένα δοχείο (λεκάνη) και ένα τρυπητό (σουρωτήρι) στο οποίο έχουμε εφαρμόσει ένα τουλουπάνι και το βάζουμε πάνω στο δοχείο (λεκάνη). Μέσα σ’ αυτό χύνουμε το μίγμα. Έτσι μέχρι τώρα έχουμε φτιάξει το μισό ποτήρι φύλλα με το ένα ποτήρι νερό. Κατά τον ίδιο τρόπο φτιάχνουμε τα υπόλοιπα φύλλα που είναι στο ποτήρι με το άλλο το ποτήρι νερό.
Δηλαδή η αναλογία είναι ένα ποτήρι φύλλα και δύο ποτήρια νερό. Αφού φτιάξουμε τουλάχιστον 2 ποτήρια φύλλα σηκώνουμε το τουλουπάνι και το στύβουμε χαλά, ώστε να βγει όλο το υγρό και να πέσει μέσα στη λεκάνη και ό,τι μείνει μέσα στο τουλουπάνι το χύνουμε. Κατά τον ίδιο τρόπο φτιάχνουμε όσο θέλουμε (3-4 κιλά), το βάζουμε στο ψυγείο (όχι σε κατάψυξη) σε γυάλινες μπουκάλες.
Μάριος Δημόπουλος
Διατροφολόγος
Μέλος του American Council of Applied Clinical Nutrition